Το ειδικό βάρος της Άλωσης της Πόλης ως συλλογική μνήμη και ιστορικό ορόσημο για την προδρομική δρομολόγηση-κατά πολλούς ιστορικούς-του νέου Ελληνισμού από το 1453 και ύστερα, αναμφισβήτητα συνδέεται με μια σημαντική πολιτιστική παρακαταθήκη που αποτυπώνεται σε μια μεγάλη γκάμα εκφράσεων του λαϊκού πολιτισμού, όπως τα δημοτικά τραγούδια και οι προφορικές παραδόσεις αλλά ακόμη και σε μια μεγάλη ποικιλομορφία της λαϊκής τέχνης (πχ υφαντική, ξυλογλυπτική, μαρμαροτεχνία, ένδυμα).
Πέρα και μακριά από κάθε εθνικιστική διάθεση ή ιδεολογία, με ρίζες ιστορικές την μετεπαναστατική Μεγάλη Ιδέα των λογής λογής Κωλέτηδων, εμφανών και αφανών, επώνυμων και ανώνυμων, βασιλικών οίκων και προοδευτικών πολιτικών, η αναφορά στην Άλωση της Πόλης, συνδέεται αναπόσπαστα με ένα θαύμα αρχιτεκτονικής και οικοδομικής τέχνης και θρησκευτικής βαρύτητας, η οποία συμπυκνώνεται σε ένα κτίριο-σύμβολο που δεν είναι άλλο από τον Ναό της Αγίας Σοφίας.
Οι μικρομεγαλισμοί διαφόρων αναδυόμενων Σουλτανισμών, έκφραση εθνικιστικών ονειρώξεων στο φως της μέρας από ατυχείς και επικίνδυνες -αλλά σίγουρα όχι χωρίς υπόβαθρο και βαθύτερη υπόθαλψη-συμπεριφορές ανίατων γεροντικών ανοιών επώνυμων ψευταφεντίσκων της Ανατολής-διαχωρίζοντας τους λαούς απο τις κυβερνήσεις τους- άνοιξαν πρόσφατα έναν νέο κύκλο προσβολών σε πολιτιστικά -πλέον μνημεία διεθνούς αναγνώρισης από την UNESCO, μετατρέποντας ένα παγκόσμιο σύμβολο του Χριστιανισμού και μουσειακό χώρο σε τζαμί. Είναι αναμφισβήτητα το καλύτερό τους μακράν εξάλλου από όλα τα άλλα τζαμιά που έχουν οι ίδιοι οικοδομήσει, (σε λαϊκότροπη μεταφορά θα λέγαμε "Τζαμί με ξένα τούβλα"-κατά το "με ξένα κόλυβα") και το γνωρίζουν καλά, γι' αυτό εξάλλου και η πρεμούρα της προβολής φαντεζί εκδηλώσεων στον ευρύτερο χώρο. Βέβαια αυτό που βλέπουν και αντιμετωπίζουν οι άλλοι, οι ξένοι επισκέπτες της Κωνσταντινούπολης ως μουσείο, οι Έλληνες όπου γης-όσοι το επιθυμούν οικειοθελώς και το αισθάνονται ως βαθιά ανάγκη πολιτισμική-το κοιτάζουν με δέος και πολλοί με κατάνυξη, συνδέοντας το με μια ολόκληρη ιστορική περίοδο -χρονικά εκτενέστερη των χιλίων ετών-που δίνει αφορμή για πολύπλευρες προσεγγίσεις, ερμηνείες, έρευνες και συμπεράσματα. Πρέπει εδώ να υπενθυμιστεί πως οι Σελτζούκοι Τούρκοι, καθαρόαιμοι πρόγονοι των σημερινών φυλετικά και θρησκευτικά αχταρματζίδικων χαρμανιών της φίλης γείτονας χώρας, που πολλές δεκαετίες προσπαθεί να στριμωχτεί άβολα κάτω από την τρύπια και μικρή ομπρέλα του Παντουρκισμού αφού λείπει η όποια άλλη συνείδηση-"ταυτότητα" προς οικειοποίηση-γνωστοί για την πολιτισμική τους συνεισφορά στο παγκόσμιο πολιτιστικό γίγνεσθαι- ζήλεψαν κατά πολύ τους πρώτους διδάξαντες Σταυροφόρους της Δ Σταυροφορίας του 1204 που έδειξαν την πλείστη όση-κυρίως χριστιανική- αγάπη σε όμορους πληθυσμούς της Βυζαντινής πρωτεύουσας σκυλεύοντας και λεηλατώντας με περισσή και ευφάνταστη λησταρπαγή τη Βασιλεύουσα.
Οι πρόσφατες διαμαρτυρίες τουρκικών φορέων όπως της "Εταιρείας Ιστορίας της Τέχνης" για την απαράδεκτη μεταχείριση του χώρου της Αγίας Σοφίας (τοποθέτηση παπουτσιών των προσκυνητών του εκβιαστικού "τζαμιού" σε κενά του οικοδομήματος, η φθορά της αυτοκρατορικής πύλης) -στο βαθμό που είναι ειλικρινείς κι όχι μέρος ενός καθολικού εμπαιγμού της διεθνούς κοινούς γνώμης, πρακτικές που γνωρίζουν καλά οι γείτονες, δείχνουν πως είναι μονόδρομος μια διεθνής εκστρατεία διάσωσης του παγκόσμιου μνημείου, το οποίο στέκει σχεδόν χίλια χρόνια (537-1453 μ.Χ. και με πρότερη παρουσία ναού από το 360 μΧ) πριν εμφανιστούν οι κατοπινοί πολλά υποσχόμενοι υπονομευτές του.
Οι τελευταίες αναφορές περί ξυσίματος του κονιάματος των τοίχων της Αγίας Σοφίας κι η εναπόθεσή του σε σακουλάκια από το λαϊκό στοιχείο, πώς άραγε να ερμηνεύεται;
Η επετειακή αναφορά νίκης που επικαλούνται οι οραματιστές αυτών των τόσο-αναμφισβήτητα- καλόγουστων πυροτεχνημάτων με μια εσάνς ιστορικής άχλης και φαντασμαγορικού παροξυσμού, μας θυμίζουν αν μη τι άλλο πως επιδεικνύουν μια εξαιρετική λογικομαθηματική σκέψη και ικανότητα πρακτική, αφού κάθε χρόνο προσθέτουν +ένα έτος από την προηγούμενη χρονιά, (568 συνολικά μας λένε). Κι επειδή κάτι τέτοιες εκδηλώσεις έχουν πρότερες ιστορικές αποτυπώσεις από συγγενικά φύλα της ιδίας τοπογεωγραφικής καταγωγής, να θυμίσουμε πως στα νεότερα χρόνια της παγκόσμιας ιστορικής εμπειρίας μόνο οι Ναζί έκαναν παρέλαση κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι ως ένδειξη νίκης θριαμβευτικής, μπολιάζοντας και μεταλαμπαδεύοντας-λόγω ευγενούς άμιλλας- την ιδέα στους σημερινούς πολιτικά και διπλωματικά συνεργάτες τους, να προβούν σε ανάλογες εορταστικού χαρακτήρα εκδηλώσεις. Να τους ευχηθούμε ολόψυχα να το γιορτάζουν πάντα, για να μην ξεχνούν τη σημαντικότητα του κατορθώματος. Θα προτείναμε μάλιστα για την αποκατάσταση των ισορροπιών αλλά και την άρση των όποιων παρεξηγήσεων, να αλλάξουν πια αυτό το Ινσταμπούλ που προκύπτει από το κακοηθέστατο ελληνογενές γλωσσικά προερχόμενο "Εις την Πόλη" και να βρούν κάτι πλουσιότερο, τουρκικότερο και γλωσσικά καθαρότερο.
Περιμένουμε πολιτιστικά και σε εκδηλώσεις τα χειρότερα, με αφορμή το1922.
Το βίντεο είναι από την εκδήλωση
που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 23 Μαΐου 2019
στο Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών
Οκτώ προφορικές παραδόσεις στο δοκίμι των καιρών, σχετικές με το πάρσιμο της Πόλης, σε μια σπονδυλωτή παράθεση γεγονότων, ξετυλίγουν αντιλήψεις του συλλογικού φαντασιακού από το πριν την Άλωση - κατά τη διάρκεια της Άλωσης αλλά και μετά από αυτήν, όπως καθρεφτίστηκαν σε λαϊκά αφηγήματα που τα διέσωσε ο χρόνος, με κεντρικό άξονα τον ναό της Αγίας Σοφίας. Η προφορική λογοτεχνία του λαού συναντά την Ιστορία και ιστορίες ξαναειπωμένες αγκαλιάζονται μελωδικά με πρωτότυπες μουσικές σε παραδοσιακούς δρόμους των ρυθμών της Πόλης και της Μικρασίας, μέσα από στίχους νεογέννητους.
¨Ένα δημιουργικό συναπάντημα των τεχνών της ποίησης και της μουσικής που τείνουν το χέρι στην προφορική αφήγηση ετοιμάζεται με αγάπη, μεράκι, νοιάξιμο και ευθύνη με τη μορφή ενός audiobook όπου οι ιστορίες είναι οκτώ +μία δημιουργώντας μια μοναδική ατμόσφαιρα συγκίνησης.
Συντελεστές
Ποίηση - στίχοι : Δημήτρης Φιλελές
Μουσική σύνθεση - τραγούδι : Φίλιππος Πλακιάς
Αφήγηση : Δημήτρης Β. Προύσαλης
Συνδιοργάνωση :
Σωματείο Ελλήνων Υπηκόων Απελαθέντων εκ Τουρκίας
«Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» Απαραίτητο σημείωμα-Η έννοια και λειτουργία των θρύλων
Πέρα και μακριά από κάθε εθνικιστική διάθεση, η αφηγηματική προσέγγιση των θρύλων για την Άλωση της Πόλης αποτελεί μια ακόμη κατηγορία στις θεματικές που εμπλουτίζουν το ρεπερτόριο ενός σύγχρονου αφηγητή που "συνομιλεί" με τα γεννήματα της φαντασίας του λαϊκού στοιχείου. Οι θρύλοι ως κατηγορία της λαϊκής προφορικής λογοτεχνίας ανήκουν στην ευρύτερη οικογένεια των Παραδόσεων. Οι τελευταίες αφορούν πιστευτές ιστορίες που συνδέονται χωρογεωγραφικά- με έντονο το τοπικό στοιχείο- με τη ζωή στην ορατή και μη ορατή της διάσταση, σε μια ολότητα μέρος της οποίας αποτελεί και ο λαϊκός άνθρωπος και η βιωμένη εμπειρία του. Σε ένα μεγάλο τους μέρος χαρακτηρίζονται από διάθεση αιτιολογική αλλά δεν περιορίζονται μόνο σε αυτήν.
Ο Νικόλαος Πολίτης, "πατέρας" της επιστήμης της Λαογραφίας στην Ελλάδα προχώρησε στη κατηγοριοποίηση των Παραδόσεων του ελληνικού λαού σε 39 διαφορετικές θεματικές, αναδεικνύοντας τον πλούτο των αφηγηματικών συνθέσεων,προβολών και δημιουργημάτων του ελληνόφωνου κόσμου μέσα από ιστορίες για τους αρχαίους, τα μνημεία, τους αγίους, τους μήνες, τις αρρώστιες, το θάνατο, τις νεράιδες, τους καλικαντζάρους, τους βρικόλακες, τα μετεωρολογικά φαινόμενα, κλπ.
Σε αντίθεση με τα ποιητικότερα λαϊκά παραμύθια, που κλείνουν με μια θετική κατάληξη -"Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα"-σε ένα πλαίσιο ψυχαγωγικό, οι λαϊκές παραδόσεις κινούνται σε πλαίσια ιστορικότερα και το τέλος τους αφήνει μια ουδέτερη γεύση μετεωρισμού που κλίνει προς τη δραματικότητα.
Οι Θρύλοι της Άλωσης
Οι Θρύλοι, ως ιδιαίτερη κατηγορία των Παραδόσεων, αποτελούν την φαντασιακή πρόσληψη, αντανάκλαση και προσέγγιση πραγματικών ιστορικών γεγονότων, μνημείων κ.α μέσα όμως από το πώς ο λαός τα εξέλαβε και εκφράστηκε μυθοπλαστικά γι' αυτά. Πολλές φορές η λαϊκή φαντασία υπονομεύει την ιστορική αλήθεια των γεγονότων και άλλες τα παραποιεί δημιουργώντας υπερβολές ή παραμορφώσεις. Αυτά όμως εξάλλου είναι και ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της λαϊκής μυθοπλασίας.
Συγκεκριμένα οι Θρύλοι για την Άλωση της Πόλης αποτελούν την έκφραση της λαϊκής μυθοπλασίας, η οποία προσπάθησε να "αποδεχτεί" την ιδέα της απώλειας μιας πόλης σύμβολο, που αποτέλεσε για περισσότερα από 1000 χρόνια το κέντρο αναφοράς και πολιτισμού ως πρωτεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η πολυεθνική και συνθετική βυζαντινή αυτοκρατορία με πολλούς αυτοκράτορες μη ελληνικής καταγωγής, ενοποιήθηκε κάτω από την επικράτηση του χριστιανισμού, τη σταδιακή καθιέρωση της ελληνικής γλώσσας και τη διοικητική και νομοθετική ενοποίηση. Η Κωνσταντινούπολη γνώρισε πολλούς επίδοξους κατακτητές να στέκονται μπροστά στα τείχη της προσδοκώντας την άλωσή της. Χειρότεροι όλων αποδείχτηκαν οι ομόθρησκοι σταυροφόροι της δύσης που έδειξαν το πραγματικό τους πρόσωπο στα 1204 όταν κατέλαβαν την πόλη του Κωνσταντίνου και προέβησαν σε ένα πρωτοφανές πλιάτσικο αρχαιοτήτων και κλοπή έργων τέχνης. Η βυζαντινή αυτοκρατορία ακολούθησε τη μοίρα που έχουν όλες οι μεγάλες αυτοκρατορίες και παλιοί πολιτισμοί, την παρακμή.
Αυτό που χάνεται στα 1453 δεν είναι παρά το απομεινάρι-σαν κακόγουστο αστείο- μιας παλιάς αυτοκρατορίας που περιορίζεται πια σε μια πολύ μικρή εδαφική έκταση γύρω από το Βόσπορο, όταν όλα τα άλλα γύρω έχουν χαθεί κι ο Μωάμεθ ("Ο Πορθητής") καταλαμβάνει το φάντασμα μιας πόλης που κάποτε ήταν κάτι άλλο, αλλά παρόλη την παρακμή εξακολουθεί να ασκεί τη γοητεία του ποθητού έπαθλου. Ο λαός θρηνεί διαχρονικά όχι την ίδια την Πόλη που αλώθηκε, αλλά την ιδέα μιας πόλης-συμβόλου που χάνεται οριστικά και αμετάκλητα και ακριβώς γι' αυτόν το λόγο προκαλεί συλλογική θλίψη. Πλάθει φανταστικές ιστορίες για τούτο που δεν μπορεί κανείς να αποδεχτεί ως τετελεσμένο, γιατί αποτέλεσε τον αποδέκτη των συλλογικών προβολών ως κοινός τόπος επιθυμίας. Οι ιστορίες-θρύλοι αναφέρονται σε στοιχεία-κλειδιά τούτων των προβολών, τον ναό αναφορά του χριστιανικού κόσμου της ανατολής, της Αγιας Σοφιάς και του κόσμου της, τους παπάδες της, την Αγία Τράπεζά της, τις εικόνες της και προσώπων τραγικών όπως ο τελευταίος των Παλαιολόγων.
Για να μπορέσει κάποιος να σταθεί ισότιμα στον διάλογο επικοινωνίας και ανταμώματος με τους "άλλους", σε έναν πολυπολιτισμικό κόσμο που αλλάζει δημιουργώντας νέες πραγματικότητες, πρέπει κατά την ταπεινή μας άποψη να γνωρίζει τις ρίζες του και τη διαδρομή του λαού του στο χρόνο, άσχετα αν συμφωνεί ή διαφωνεί ή πώς στέκεται τελικά απέναντι στα ιστορικά γεγονότα, τα οποία ούτως ή άλλως έχουν πολλές προσεγγίσεις, οπτικές, αλήθειες και ερμηνείες.
Η οικειοποίηση ή μονοπώληση χρήσης κομβικών ιστορικών γεγονότων από σκοταδιστικούς κύκλους ποικίλων ιδεολογισμών από τη μια, ή η μόνιμη απαξίωση διαχρονικά από άλλους κινούμενους αντιθετικούς, αμβλύνει και αδικεί την πραγματική διάσταση των γεγονότων αδυνατίζοντας την ιστορική μνήμη που οφείλει να ελέγχεται, να διορθώνεται, να εμπλουτίζεται, να επανασυγκροτείται...
