Δευτέρα 6 Μαρτίου 2017

Η έρευνα του λαϊκού παραμυθιού έγινε φτωχότερη

Έφυγε από τη ζωή ένας σημαντικός άνθρωπος, τόσο για την κρητική λαογραφική έρευνα όσο και για το κολοσσιαίο έργο που άφησε πίσω του, κατά τη διάρκεια της πολύχρονης σχέσης του με την αναζήτηση, καταγραφή, αποδελτίωση, έκδοση αλλά και μελέτη του λαϊκού παραμυθιού. Το λαϊκό παραμύθι στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στις γωνιές της Κρήτης έχασε έναν σπουδαίο φίλο, φανατικό ερευνητή, ακούραστο συνοδοιπόρο μέσα στο χρόνο.


Από την τελευταία μας συνάντηση τον Ιούνιο του 2016 στο Ηράκλειο,
στο κέντρο η σύντροφος της ζωής του κ. Δέσποινα


Είχα την τιμή και τη χαρά να γνωρίσω τον Αριστοφάνη Χουρδάκη από κοντά τον Αύγουστο του  2014 όταν τον καλέσαμε ως διοργανωτές του Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου στο 4ο Φεστιβάλ "Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη" για να τον τιμήσουμε για την πολύχρονη προσφορά του στο ελληνικό παραμύθι, μέσα από την καταγραφή αλλά και έντυπη κυκλοφορία ενός πολύτιμου προφορικού υλικού από τα κρητικά χώματα.

Η γνωριμία μου με τον Αριστοφάνη Χουρδάκη έγινε όμως πολλά χρόνια πιο πριν, όταν κατά τη διάρκεια ενός εργαστηριακού κύκλου για την παραμυθιακή αφήγηση στα 2002-2003 μια μακρινή του συγγενής μίλησε στην τότε παρέα για τα βιβλία του Αριστοφάνη Χουρδάκη. Ήμουνα ανάμεσα σε αυτούς που αγόρασε τους οκτώ πρώτους τόμους μιας κοπιαστικής προσπάθειας του χαλκέντερου ερευνητή που είχε ήδη ξεκινήσει από το 1990 και αργότερα όταν κατέβαινα για το μεταπτυχιακό μου στην Κρήτη την περίοδο 2006-2008 πάντα ερχόμουνα σε επαφή με το έργο του στις διαδρομές των κρητικών καραβιών.



Η συνεισφορά του είναι πολύ μεγάλη και ιδιαίτερα πολύτιμη παρακαταθήκη για όσους σκύψουν με επιστημονικό ενδιαφέρον στο υλικό που έχει συγκεντρώσει στο πέρασμα από τη δεκαετία του 1960 μέχρι και μετά το 2010. Δεν είναι πως επισκέφτηκε πόρτα-πόρτα περισσότερα από 300 χωριά σε όλη την επικράτεια της Μεγαλονήσου, επιτελώντας στο ακέραιο το καθήκον ενός ερευνητή που οργώνει στο πεδίο του ενδιαφέροντός του. Είναι ακόμη πως προχώρησε με προσωπικά του έξοδα στην έκ-δοση περισσότερων των 20 αυτοτελών τόμων-συλλογών με παραμύθια και μύθους ανά περιοχές βγάζοντας στο προσκήνιο την προφορική παράδοση του κρητικού παραμυθιού και φωτίζοντας τη λαϊκή δημιουργία με τις ιδιαίτερες επιρροές αλλά και τα κοινά στοιχεία με την υπόλοιπη ελληνόφω-νη παραμυθιακή παράδοση παρουσιάζοντας 500 λαϊκά παραμύθια και 200 μύθους.

Το τελευταίο βιβλίο του Α. Χουρδάκη 2015

Το έργο του επίσης ως γλωσσικό υλικό καταγραφής περιμένει τους γλωσσολόγους του μέλλοντος να το αξιοποιήσουν προς όφελος της επιστημονικής κοινότητας.
Άνθρωπος με μια γλυκύτητα, με ήθος και σεμνότητα, πάντα ενεργός για να αξιοποιήσει την ευκαιρία να καταγράψει αυτό που εκτιμά ως πολύτιμο, κοινωνός της επίμονης προσπάθειας, με ένα χαμόγελο και μια καρδιά περιβόλι όπου μέσα της άνθιζε η αγάπη για την Κρήτη και τον λαϊκό της πολιτισμό.
Θα ήμασταν σίγουρα πιο πλούσιοι και αισιόδοξοι αν ξέραμε πως κάθε περιφέρεια της Ελλάδας έχει έναν άνθρωπο με τη στόφα του Αριστοφάνη Χουρδάκη που κινείται στα ερευνητικά μονοπάτια του αγαπημένου του επιστημονικού αντικειμένου με ανάλογη αγάπη, ενδιαφέρον, διάρκεια, ποιότητα και ανιδιοτέλεια.



Παραθέτουμε την συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει τον Αύγουστο του 2014, η οποία δημοσιεύ-τηκε στην τοπική βολιώτικη εφημερίδα "Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ" με αφορμή την παρουσία του στο Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου "Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη".


Το κρητικό παραμύθι στο Πήλιο και ο Αριστοφάνης Χουρδάκης

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ

Στα πλαίσια του 4ου Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου «Παραμύθια & Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» και στις τιμητικές εκδηλώσεις οργανώθηκε την Πέμπτη 7 Αυγούστου  βραδιά προς τιμήν του Αριστοφάνη Χουρδάκη με παρουσία πλήθος κόσμου που παρακολούθησε τις ομιλίες του Θερινού Σχολείου που προηγήθηκε. Ακολούθησε η βράβευση του Α. Χουρδάκη από τον Κ Λιάπη. Ένας Πηλιορείτης βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών το 1996 για το έργο του «Το γλωσσικό ιδίωμα του Πηλίου», παρέδωσε την τιμητική πλακέτα σε έναν Κρητικό βραβευμένο το 2013 από τον ίδιο πολυσήμαντο και βαρύνοντα φορέα, μέσα σε κλίμα συγκίνησης από όλους τους παρισταμένους φίλους των λαϊκών παραμυθιών. Ακολούθησε αφήγηση από τον τιμώμενο «Παραμύθια στη γλώσσα του Ρωτόκριτου».
 

 Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε λίγο πριν την τιμητική εκδήλωση και δόθηκε στον Δημήτρη Β. Προύσαλη

-Τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με τα λαϊκά παραμύθια δεδομένου του λαογραφικού πλούτου της Κρήτης.

Α.Χ. Δύο ήταν κυρίως οι λόγοι που με ώθησαν να ασχοληθώ με το λαϊκό παραμύθι. Πρώτον γιατί στην Κρήτη δεν είχε γίνει μια συστηματική καταγραφή του λαϊκού παραμυθιού και δεύτερο ότι το λαϊκό παραμύθι βρισκόταν στο τέλος του. Οι λιγοστοί παραμυθάδες που υπήρχαν ακόμη πέθαιναν κάθε μέρα και έπαιρναν μαζί τους τα παραμύθια τους. Άρχισα λοιπόν τότε να τα καταγράφω  και κινήθηκα από τη μιαν άκρη του νησιού ως την άλλη. Να πω εδώ πως δεν ασχολήθηκα αποκλειστικά και μόνο με το λαϊκό παραμύθι, αλλά και με άλλα είδη λαϊκής αφήγησης, τους μύθους, τις εύθυμες κρητικές ιστορίες και τις ιστορίες της Τουρκοκρατίας. Κι ενώ το λαϊκό παραμύθι έχει φτάσει προς το τέλος του οι εύθυμες ιστορίες και τα ανέκδοτα παραμένουν ζωντανά. Με τις μαντινάδες, το δημοτικό τραγούδι της Κρήτης, τα ριζίτικα και τις παροιμίες είχαν ασχοληθεί πολλοί άλλοι στο παρελθόν και νομίζω ότι το θέμα είχε εξαντληθεί.
 
 

-Τι σημαίνει για σας λαϊκό παραμύθι;

ΑΧ. Το παραμύθι για μένα δεν ήταν μόνο η μοναδική ψυχαγωγία που συνόδευε τα παιδικά μου χρόνια. Ήταν το αγνό και καθάριο νερό που έτρεχε κατευθείαν από το στόμα του λαού, φορτωμένο πείρα και σοφία. Το πρόλαβα στην καλή του εποχή, αλλά προς το τέλος του. Μια βόλτα στον τόπο μου μού έδειξε ότι το παραμύθι υπήρχε ακόμα διάσπαρτο. Μας έδιδε γνώσεις, έτρεφε τη φαντασία, μας ευχαριστούσε. Αλλά και σε κάθε εποχή είναι χρήσιμο το λαϊκό παραμύθι. Αν και παλιότερα τα παραμύθια τα λέγανε μόνο για τους μεγάλους, και ένα στα δέκα είναι κατάλληλο για παιδιά κι άλλα ήταν εντελώς ακατάλληλα για τις μικρές ηλικίες, θεωρώ πως είναι σημαντικό υλικό, απαραίτητο για την παιδική ηλικία. Θυμάμαι ακόμα το πρώτο παραμύθι που άκουσα από τη μάνα μου πριν ακόμα πάω στο Δημοτικό. Έχει τίτλο: «Φιλημένη, τσιμπημένη» και είναι δημοσιευμένο στη συλλογή «Παραμύθια Αγίας Παρασκευής Πεδιάδας» (Ν. Ηρακλείου). Από τα πιο αγαπημένα μου, ανάμεσα στα άλλα είναι «Η Χρυσομαλλούσα» της Τζανιδάκη Δήμητρας από το Κεντρί Ιεράπετρας. Είναι από τα μεγαλύ-ερα που έχω καταγράψει και αποτελεί πραγματικό ύμνο στη φιλία.
 
 

-Από τη μελέτη σας πιστεύετε πως τα κρητικά παραμύθια παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες ή άλλα χαρακτηριστικά που τους προσδίδουν ιδιαίτερη ταυτότητα;

-ΑΧ Το παραμύθι όπως ξέρουμε είναι παγκόσμιο είδος. Είναι η λογοτεχνία του λαού. Και δεν μπορούσαν τα κρητικά παραμύθια να είναι διαφορετικά από τα παραμύθια της υπόλοιπης Ελλάδας. Παρόλα αυτά παρατήρησα, από τις καταγραφές που έχω κάμει ως τώρα,  πως πολλά κρητικά παραμύθια είναι επηρεασμένα από τη Βενετοκρατία. Τίτλοι παραμυθιών όπως «Ο Βενεντίνος», «Ο Φλωρεντίνος», «Ο Μπολόνιος, η βασιλοπούλα και το ρηγόπουλο» μας παραπέμπουν σε αυτή την εποχή. Επίσης έχουν καταγραφεί και άλλα παραμύθια εδώ στην Κρήτη που δεν τα συναντούμε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Αυτά νομίζω ότι είναι καθαρά κρητικά παραμύθια, δημιουργήματα του κρητικού λαού, όπως για παράδειγμα «Η χαημένη μας αηλιά», «Το βοσκάκι κι η ζουρίδα»



-Πόσα χρόνια ασχολείσθε με τη μελέτη και καταγραφή των κρητικών παραμυθιών;

-ΑΧ Το λαϊκό παραμύθι με συγκινούσε πάντοτε. Δεν έβρισκα όμως το χρόνο να ασχοληθώ. Από τότε που μπήκα στη σύνταξη είχα αρκετό χρόνο και ζωντάνεψε πάλι η αγάπη μου για το παραμύθι. Μέχρι τότε κατέγραφα ό, τι  ενδιαφέρον γύρω από την παράδοση έπεφτε στην αντίληψή μου. Όταν όμως διαπίστωσα πως το λαϊκό παραμύθι βρίσκεται στο τέλος του και κάθε μέρα χάνεται, ξεκίνησα να καταγράφω ασταμάτητα. Στα 25 αυτά χρόνια (1990-2014)  έχω επισκεφτεί όλες τις επαρχίες της Κρήτης και περίπου 300 χωριά. Έχω μαγνητοφωνήσει γύρω στους 200 μύθους και 500 παραμύθια μαζί με τις παραλλαγές τους. Εμένα έλαχε ο κλήρος να καταγράψω ένα μεγάλο κομμάτι από τον πλούσιο θησαυρό του κρητικού παραμυθιού. Άλλοι πιο ειδικοί από εμένα θα κληθούν να τα μελετήσουν.
 
 

-Υπάρχει στοιχείο συνάφειας των κρητικών παραμυθιών με την τοπική μυθολογία της Μεγαλονήσου;

ΑΧ Έχει καταγραφεί ένα μόνο παραμύθι που είναι επηρεασμένο από τους μύθους του μινωικού κύκλου και περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία του μύθου του Γλαύκου, γιου του Μίνωα. ΄Εχουν όμως καταγραφεί και άλλα παραμύθια στα οποία επιζούν αρχαίοι ελληνικοί μύθοι ή που μιμούνται έργα αρχαίων τραγικών. Όπως ο μύθος του Ραμψίνιτου που μας διέσωσε ο Ηρόδοτος, ο μύθος του Απολλώνιου, ο Χάρος και η Αχερουσία λίμνη καθώς κι ένα παραμύθι που ο  μοιχός πατέρας αυτοκτονεί, όταν μαθαίνει ότι συνευρέθηκε με την κόρη του.

 
-Έχετε εντοπίσει από τις έρευνές σας αφηγηματικές κοινότητες, όπου η αφήγηση εξακολουθεί να παραμένει ζωντανή;

ΑΧ. Στα παιδικά μου χρόνια αλλά και μέχρι τη δεκαετία του 1960 που εμφανίστηκε η τηλεόραση, σε πολλά χωριά της ενδοχώρας υπήρχαν παραμυθάδες και γίνονταν αποσπερίδες. Εκεί πραγματικά ανθούσε η λαϊκή αφήγηση. Από το 1965 και μετά άρχισαν να πληθαίνουν οι τηλεοράσεις στα χωριά και να λιγοστεύουν οι παραμυθάδες. Τώρα ο λαϊκός αφηγητής έγινε και για την Κρήτη σπάνιο είδος. Πρέπει να είναι κανείς πολύ τυχερός  να συναντήσει σήμερα κανένα παραμυθά. Και όταν τον συναντήσεις και του πεις: «Πες μας ένα παραμύθι», σου απαντά: «Δεν τα λέμε μπλιο και τα ξεχάσαμε». Τα περισσότερα πάντως παραμύθια τα βρήκα στο χωριό μου Αγιά Παρασκευή Πεδιάδας που είχε πολλούς παραμυθάδες, Πολλά παραμύθια βρήκα επίσης στους Αποστόλους Πεδιάδας και στις Μάλες Ιεράπετρας, υλικό τόσο πλούσιο που έφτιαξα ένα ολόκληρο βιβλίο για τον κάθε τόπο.


-Πρόσφατα, το 2013, η Ακαδημία Αθηνών σας τίμησε με ένα βραβείο. Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό.

-Δυστυχώς οι αρμόδιοι φορείς, και εννοώ τα πανεπιστήμια, τους Δήμους και τους πολιτιστι-κούς συλλόγους, δεν οργάνωσαν μια συστηματική καταγραφή του λαϊκού παραμυθιού σε πα-νελλήνια κλίμακα. Ό, τι σώθηκε οφείλεται στη φιλότιμη και παθιασμένη προσπάθεια κάποι-ων παθιασμένων ερασιτεχνών λαογράφων. Η επιβράβευση του έργου αυτών των ανθρώπων είναι μια ηθική ικανοποίηση για την προσπάθειά τους, αλλά συγχρόνως τους δίδει κουράγιο να συνεχίσουν να εργάζονται όχι μόνο στο παραμύθι αλλά και σε άλλους τομείς της λαογραφίας. Κάπως έτσι είδα τη βράβευσή μου από την Ακαδημία Αθηνών με ειδικό έπαινο το 2013 και τους ευχαριστώ για την τιμή που μου έκαμαν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου