Κυκλοφόρησε μόλις την προηγούμενη εβδομάδα από τον Εκδοτικό Οίκο Κ. & Μ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης μια από τις μεγαλύτερες σε έκταση ανθολογίες με λαϊκά παραμύθια των τελευταίων χρόνων. Η συλλογή "Λαϊκά Παραμύθια των Ελληνοβλάχων" συγκεκριμένα, αποτελείται από 161 ανώνυμες αφηγήσεις με πηγές που αναφέρονται στην αντίστοιχη προφορική παραμυθιακή παράδοση όπως αναφέρει ο επιμελητής της πολυσέλιδης και φροντισμένης έκδοσης των 896 σελίδων!
Ο Γιώργης Έξαρχος είναι μελετητής της παρουσίας των Βλάχων στον νεοελληνικό πολιτισμό και έχει προβεί σε πλήθος σχετικών εκδόσεων-μελετών πάνω σε μια σειρά θεμάτων που αναφέρονται και αφορούν στη διακριτή ταυτότητα, την βιοφιλοσοφία, τον πολιτισμό και τη γενικότερη και ειδικότερη παρουσία των Βλάχων στην ιστορική πορεία του Ελληνισμού, αλλά κυρίως μέσα από την επισταμένη μελέτη σχετικά με τη βλάχικη γλώσσα αλλά και τη σχετική λαογραφία, ενώ εδώ έχει επιμεληθεί ακόμη την εισαγωγή και τις πάντα πολύτιμες για τις ιστορίες σημειώσεις, παραθέτοντας φροντισμένα 151 βλάχικα παραμύθια, έξι από Ρουμανία και τέσσερα από συλλογές γραικόφωνων Νεοελλήνων.
Η σχέση του Γιώργη Έξαρχου δεν είναι τωρινή με τα λαϊκά παραμύθια των Βλάχων. Ήδη από το 1985, σαράντα χρόνια πριν, κυκλοφορεί την πρώτη του συλλογή "Παραμύθια των Βλαχόφωνων Ελλήνων" από τις εκδόσεις ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ και δέκα χρόνια μετά, στα 1995, αναλαμβάνει τη διεύθυνση της σειράς ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Στη σειρά αυτή κυκλοφορούν μέχρι το κλείσιμό τους με το θάνατο του ιδρυτή τους Σάμη Γαβριηλίδη (1953-2020), σημαντικοί τόμοι-συλλογές λαϊκών παραμυθιών (Παραμύθια των Αράβων, Θρύλοι και παραμύθια της Ουαλίας, Παραμύθια της Αφρικής, Παραμύθια των Τσιγγάνων, Παραμύθια των Μαορί, Παραμύθια των Μάγια, Παραμύθια των Αρβανιτών, Παραμύθια των Νεοελλήνων, Παραμύθια από τη Γουατεμάλα) και ανάμεσα τους η συλλογή "Παραμύθια των Αρμάνων Βλάχων" του Γ. Έξαρχου.
Η παρούσα ανθολογία έχει μεγάλη αξία καθώς η τελευταία που αναφερόταν σε προφορική παραμυθιακή παράδοση των Βλάχων ήταν πριν σχεδόν τριάντα (!) χρόνια το 1996 "Παραμύθια των Βλάχων" από τη Ζωή Παπαζήση-Παπαθεοδώρου σε δίγλωσση έκδοση βλάχικα και νεοελληνικά, από τις εκδόσεις Gutenberg, μια έκδοση που περιείχε 96 παραμύθια από την περιοχή των Τρικάλων της Θεσσαλίας.
Η εν λόγω, παρούσα, ανθολογία υπό την επιμέλεια του Γιώργη Έξαρχου έχει πολλαπλή σημαντικότητα σε διαφορετικά επίπεδα καθότι:
-Καλύπτει μεγάλο μέρος εκδοτικού χρόνου από το 1894 έως και το 2002 τουλάχιστον (19ος-20ος αιώνας)
-Αποτελεί την μεγαλύτερη σε έκταση-αριθμό ιστοριών αλλά και αξιοποίηση σε αριθμό και ποικιλία πηγών, ανθολογία βλάχικων παραμυθιών στην ελληνική εκδοτική κίνηση
-Αξιοποιεί σημαντικές και δυσεύρετες πηγές (βιβλία και περιοδικά) που έχουν εκδοθεί πρωτοτύπως στα βλάχικα και τα ρουμάνικα, δηλαδή εκδόσεις που γλωσσικά είναι μη εύκολα προσβάσιμες ή προσιτές στους παραμυθολόγους ευρύτερα
-Παρουσιάζει μεγάλο εύρος παραμυθιακών κατηγοριών (βλ. Μαγικά, παραμύθια με ζώα, ρεαλιστικά-νοβελιστικά παραμύθια, θρησκευτικά παραμύθια κλπ) αλλά και άλλων προφορικών ιστοριών (λαϊκές παραδόσεις βλ. Ο δράκος του Κότζιακα, ο δράκος της Μουσιάρας κ.α.)
-Φωτίζει και ¨ανασύρει" αποκαλύπτοντας τη βλάχικη προέλευση παραμυθιών που συμπεριλαμβάνονται σε γνωστές συλλογές της ελληνικής παραμυθολογίας
-Παραθέτει ένα μεγάλο μέρος του συγκεντρωμένου-προσφερόμενου υλικού με παραμυθιακή κατάταξη βασιζόμενη στον Ελληνικό Εθνικό και με αντανάκλαση στον Διεθνή Κατάλογο Ταξινόμησης Παραμυθιών (βλ. Γ.Α. Μέγα & A. Aarne-S.Thompson-H.J. Uther)
-Συνδυάζει πηγές έντυπες δυσεύρετες προϋπάρχουσες και προφορικές καταγραφές
-Καλύπτει παραμυθολογικά έναν μεγάλο τοπογεωγραφικό χώρο εντός και εκτός της ελληνικής επικράτειας, όπου σύμφωνα με τον επιμελητή διαβιούσαν ή διαβιούν ιστορικά ή κατά περιόδους βλαχόφωνοι πληθυσμοί κάνοντας μάλιστα και γλωσσικές ή φυλετικές ενδο-διακρίσεις (βλ. Παραμύθια Ελληνοβλάχων/ Αρμάνων-Βλάχων, Φαρσεριωτών-Αρβανιτοβλάχων, Μογλενιτών-Καρατζιόβλαχων)
-Αποδίδει τις παραμυθιακές κειμενικές καταγραφές με τέτοια γραπτή λειτουργική δομή και στα νεοελληνικά, έτσι ώστε τα παραμύθια να είναι κατανοητά στους ενδιαφερόμενους αναγνώστες, παραθέτοντας επεξηγηματικό γλωσσάρι παλαιότερων και νεότερων βλάχικων λέξεων.
-Αναφέρει στις σημειώσεις του βιβλίου σημαντικούς τόπους της βλάχικης τοπογεωγραφίας τόσο σε επίπεδο τοπωνυμικό όσο και σε ανθρωπονυμικό, με πλούσιες και ευρύτερα άγνωστες πληροφορίες και στοιχεία που συγκροτούν ένα άτυπο "πανόραμα" του βλάχικου ελλαδικού και μερικά βαλκανικού κόσμου
-Δίνει τη δυνατότητα συγκριτικής αντιπαραβολής και μελέτης σε παραμύθια των Βλάχων, που είναι ευρέως γνωστά και διαδεδομένα με τη μορφή παραλλαγών, έχοντας άλλες τοπογεωγραφικές αναφορές και πατρίδες καταγραφής (βλ. Η Μαργαρώνα, Ο λόγος στο πηγάδι, Η Θοδωρούλα, Η Δάφνη, Ο Γιάννης Δάκρης, Ο γέρος και ο κόκοτας κ.α.)
-Δημιουργεί άδηλες συσχετίσεις
και παραπομπές σε άλλες μορφές κίνησης ενδιαφέροντος σχετικά με τα παραμύθια, όπως
για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση του βλάχικου παραμυθιού «Το πουλί της Σαντορίνας»
που αναφέρεται ως οπτικά καταγεγραμμένη σπονδυλωτή αφήγηση στο ντοκιμαντέρ σε
σκηνοθεσία του Βασίλη Λουλέ «Πέρασα κι εγώ από εκεί κι είχα παπούτσια από χαρτί»,
παραγωγής 2013-2014, διάρκειας 115 λεπτών.
-Μας παρουσιάζει με ονοματεπώνυμο
τους δυναμικούς ενδιάμεσους της αφηγηματικής διαδικασίας που δεν είναι άλλοι από
τους αφηγητές/πληροφορητές και αφηγήτριες του προσφερόμενου υλικού, γεγονός που
δεν συμβαίνει συχνά σε ανάλογες εκδόσεις, αφού συνήθως το βάρος της προσοχής
δίνεται στο τι λέει κάποιος, στο περιεχόμενο των κειμενικών παραμυθιακών καταγραφών και όχι στον
ζωντανό φορέα τους.
-Παραθέτει
ακριβή στοιχεία βιβλιογραφικής αναφοράς των πηγών κάθε συμπεριλαμβανόμενης στην
παρούσα ανθολογία ιστορίας, «βαραίνοντας» επιστημονικά την αξιοπιστία των κειμενικών
καταγραφών που παραθέτει, στοιχείο που παρατηρείται συνήθως να σπανίζει, αφού παρατίθενται παραμύθια μόνο ως κείμενα δίχως την αξιοπιστία των πηγιακών παραπομπών τους.
Πρέπει να σημειωθεί πως συμπεριλαμβάνονται ως παραμύθια και ορισμένα κείμενα που δεν κατατάσσονται στην κατηγορία αυτή (βλ. προφορικές λαϊκές παραδόσεις, θρύλοι, ανώνυμες λαϊκές ιστορίες, π.χ. Η γιαγιά...τον Μάρτη). Επίσης συναντά κανείς ακόμη και κείμενα που θα μπορούσαν να έχουν ταξινομηθεί με την αναφορά του παραμυθιακού τους τύπου, αλλά δεν ταξινομήθηκαν (βλ. Από τις ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα, Η κόρη παντρεύτηκε κεφάλι, Το καζάνι που πέθανε κ.α.) ενδεχομένως από τη μη ανάλογη γνωστική συγκρότηση του επιμελητή, ο οποίος δεν ήταν υποχρεωμένος να φέρει τέτοια επιστημονική αποσκευή, όπως εξάλλου παρατηρείται σε πολλές ανάλογες ανθολογίες λαϊκών παραμυθιών. Τούτο συμβαίνει πιθανά γιατί η αγάπη και οι ιδιαίτεροι δεσμοί του κάθε ανθολόγου με το υλικό που επιθυμεί να υπηρετήσει, προηγούνται και καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα, ιδιαίτερα σε ένα είδος σαν το λαϊκό παραμύθι που χαρακτηρίζεται από πολλά διαφορετικά στοιχεία συστατικά, επιρροές, συναντήσεις και αντανακλάσεις. Σε άλλες περιπτώσεις παρατηρείται η παρουσία του ίδιου παραμυθιακού τύπου περισσότερες φορές, δηλαδή της ίδιας θεματικής υπόθεσης-αλλά τούτο υποσκελίζεται από τη μορφή των παραλλαγών. Η μορφή των παραλλαγών-των πολλαπλών αφηγηματικών εκδοχών μιας κεντρικής υπόθεσης που γνωρίζει δημοφιλία και αποδοχή- αποτελεί κύριο συστατικό χαρακτηριστικό των παραμυθιών να υπόκεινται μετασχηματισμούς και αλλαγές-προσαρμογές στις παρεμβάσεις των αφηγητών της ιστορίας-όσοι αφηγητές τόσες και οι αφηγηματικές εκδοχές της αφηγημένης ιστορίας. Το στοιχείο αυτό εδώ, δεν αποτελεί απαραίτητα μειονέκτημα, καθώς ο επιμελητής πέρα από όσα αναφέρει στο πρόλογό του σχετικά, δίνει παράλληλα στο παραμυθόφιλο κοινό τη δυνατότητα να προσεγγίσει την ίδια ιστορία, πολλαπλά ειπωμένη με μερικές μικρότερες ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις μέσα στο χρόνο και τον τόπο της καταγραφής της, γεγονός που αποτελεί εξάλλου και τον παραμυθιακό πλούτο της προφορικής παράδοσης. Όλα τα
παραπάνω θίγονται μέσα στον πρόλογο ήδη από τον επιμελητή Γ. Έξαρχο.
Τονίζουμε όμως την εξαιρετικά σημαντική για τα βλάχικα παραμύθια επιλογή του Γ. Έξαρχου, να αναφερθούν οι παραμυθιακοί τύποι ταξινόμησης, όπου ήταν δυνατό αυτοί να εντοπιστούν από τις πηγές, αφού με την πρωτοβουλία αυτή αναδύεται και το βλάχικο παραμύθι ως πρόταση, για την ανάδειξή του σε ένα αντικείμενο μελέτης των επιστημόνων λαογράφων από την πλευρά της παραμυθολογίας, ξεπερνώντας την κοινώς διαδεδομένη αντίληψη ότι πρόκειται για "ιστοριούλες" των γερόντων που απευθύνονταν μόνο σε παιδιά. Η παρούσα έκδοση αποτελεί αναμφίβολα μια σημαντική ανθρωπολογική και λαογραφική συμβολή στην ελληνική παραμυθολογία φωτίζοντας το συλλογικό φαντασιακό των Ελληνοβλάχων, προσφέροντας μιαν ακόμα πολύτιμη ψηφίδα από τον κόσμο του λαϊκού ανθρώπου και της παραμυθιακής ανάσας του αλλά και της δυνατότητας να τον γνωρίσουμε καλύτερα.
Πολλές ευχές για να έχει μακρύ και καλό ταξίδι στις καρδιές των παραμυθόφιλων, βλάχικης ή μη καταγωγής του ελληνόφωνου αναγνωστικού κοινού που αγαπά τα λαϊκά παραμύθια. Ο επιμελητής του παρόντος ιστολογίου εκφράζει πολλές ευχαριστίες για την συμπερίληψη στον πρόλογο του έργου "Λαϊκά παραμύθια των Ελληνοβλάχων", μέρους-τοποθέτησής του που δημοσιεύτηκε στη συλλογή του "Παραμύθια των Παραμυθάδων" από τις εκδόσεις ΑΠΟΠΕΙΡΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου