Αρθρο στο Περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ τ.125 Καλοκαίρι 2018

Tεύχος 125-Καλοκαίρι 2018

σσ. 31-36

Αφηγήσεις πέρα από τις ακτές του Ατλαντικού: 

Κατάθεση εμπειρίας από το 14^ο Διαπολιτισμικό Φεστιβάλ Παραμυθιού Μόντρεαλ

  Δημήτρης Β. Προύσαλης 

Δάσκαλος, αφηγητής λαϊκών παραμυθιών

Μέσα στον πλωτό ποταμό Άγιο Λαυρέντιο στον Καναδά βρίσκει κανείς στο χάρτη το νησί του Μόντρεαλ στο οποίο συγκροτείται από το 1642  μια κοινότητα εποίκων- κατοίκων γύρω από το Βασιλικό Όρος (Mont Real), που έδωσε το όνομα του στη νέα οργανωμένη πολιτεία, στη θέση του παλιότερου οχυρωμένου καταυλισμού Χοσελάγκα των αυτόχθονων Χιούρον και Ιρόκουα της φυλής Αλγκονκίν. Ένας τόπος με ιδιαίτερη πολιτιστική ζωή, στενά δεμένος με τη γαλλόφωνη ταυτότητα του Καναδά το Μόντρεαλ, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό γαλλόφωνη πόλη εκτός Γαλλίας ευτύχησε από πολύ νωρίς να αποτελέσει κέντρο μιας κινητικότητας στον τομέα της μουσικής, των 

El Ansary, M.Burns, Δ.Β. Προύσαλης, TUUP, D. Yashinsky

παραστατικών τεχνών αλλά και ποικίλων μορφών δημιουργικής έκφρασης.

Από το 1993 η μεγάλη παρουσία ατομικών αφηγητών στην περιοχή μέσα από παραστάσεις αφηγήσεων-σήμερα μόνο στην πόλη συναντά κανείς 150 ενεργούς αφηγητές-οδήγησε τον Marc Laberge, άνθρωπο ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ανησυχίας, διορατικότητας και δράσης, να οργανώσει το πρώτο φεστιβάλ αφήγησης της πόλης του  Μόντρεαλ, σε μια χώρα που από πολύ νωρίς, ήδη από το 1979, ευτύχησε να δει το παρθενικό φεστιβάλ αφήγησης του Τορόντο-40 ετών ιστορία το 2019- να ανοίγει το χορό των αντίστοιχων διοργανώσεων με πρωτοβουλία του 20χρονου τότε αφηγητή Dan Yashinsky.

Η πρόσκληση που απηύθυνε η τρέχουσα καλλιτεχνική διευθύντρια Stephanie Beneteau σε εκπροσώπους του πηλιορείτικου φεστιβάλ αφήγησης «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» το καλοκαίρι του 2017 υπήρξε μια μεγάλη ευκαιρία να έρθει Έλληνας καλλιτεχνικός διευθυντής σε επαφή με μεγάλη διοργάνωση του εξωτερικού της πέραν του Ατλαντικού πλευράς, στο Νέο Κόσμο, και να γνωρίσει τις ιδιαιτερότητες των φεστιβαλικών εκδηλώσεων από φορείς με παρουσία σε βάθος χρόνου και πλούσια εμπειρία στο σχετικό αντικείμενο, ενώ προϋπήρξε ανάλογη ευρωπαϊκή πρόσκληση από τους ιθύνοντες του Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης Beyond the Border το 2016 στην Ουαλία.

Η διάρκεια του 14^ου Διαπολιτισμικού Φεστιβάλ Παραμυθιού του Μόντρεαλ που συγκροτείται ανά διετία επεκτάθηκε χρονικά σε 10 ημέρες, στο διάστημα 20-29 Οκτωβρίου 2017. Λόγω της ιδιαίτερης γλωσσικής ατμόσφαιρας της περιοχής-το Μόντρεαλ ανήκει στην ακραιφνώς γαλλόφωνη επαρχία του Κεμπέκ-οι εκδηλώσεις κινήθηκαν τόσο σε επίπεδο γαλλικής όσο και αγγλικής γλώσσας με δύο ανάλογες κεντρικές εκδηλώσεις-ανοίγματα στο ξεκίνημά του. Η λογική να βρεθεί η διοργάνωση κοντά στο παραμυθόφιλο κοινό «επέβαλε» τη διασπορά των εκδηλώσεων σε όλη την επικράτεια του νησιού δημιουργώντας αποκεντρωμένες δραστηριότητες σε ένα πλήθος διαφορετικών διακτινισμένων χώρων.

Το πρόγραμμα διανθίστηκε με μια σειρά θεματικών-παραθύρων αποκαλύπτοντας κεντρικές και σύγχρονες επιρροές, προσεγγίσεις  και αναζητήσεις όπως: «Ειδικά Θεάματα», «Διεθνές στοιχείο», «Το παραμύθι στους μετασχηματισμούς του», «Παραμύθια στα Μουσεία», «Γυναίκες του εδώ-Γυναίκες του κόσμου», «Οικογενειακές αφηγήσεις» «Αυτόχθονες». «LGTB κοινότητα», «Αγγλόφωνο στοιχείο».

Κεντρικός άξονας των εκδηλώσεων ήταν οι προφορικές αφηγήσεις, ορισμένες από τις οποίες συνοδεύτηκαν από μουσικές συγκλίσεις (πχ Παραμύθια των Εβραίων Σεφαραδιτών με αντίστοιχες μουσικές από τη Μεσόγειο και με ελληνικό στίχο) και οκτάωρο Μαραθώνιο αφήγησης με ανά ώρα διαφορετική θεματική επικέντρωση. Δεν έλειψαν οι προβολές ταινιών αλλά και τρεις επιστημονικές ημερίδες για τη λειτουργία των γνωστών αφηγηματικών δημιουργιών (πχ  Χίλιες και μία νύχτες) όπως επίσης και τον προβληματισμό περί της τύχης της προφορικής παράδοσης των αυτόχθονων ιν-διάνικων κοινοτήτων που πραγματοποιήθηκαν εντός πανεπιστημιακών χώρων. 

Η αφίσα του αγγλόφωνου ανοίγματος του φεστιβάλ του Μόντρεαλ

Παρούσες ήταν και βιβλιοπαρουσιάσεις με τιμητικό χαρακτήρα αφού γιορτάστηκαν τα 20χρονα των εκδόσεων Planete Rebelle με αφηγηματική παρουσία ιστορητών συνεργαζόμενων με τις τελευταίες. Από πλευράς περιεχομένου των παραστάσεων αφήγησης τα λαϊκά παραμύθια από διαφορετικές γωνιές του κόσμου για όλες τις ηλικιακές ομάδες (από 4 ετών) συναντήθηκαν με θρύλους, έπη της παγκόσμιας λαϊκής λογοτεχνίας (Γκιλγκαμές), ιστορίες με βάση θρησκευτική (Ινδία), αφηγήματα προσωπικών εμπειριών (personal storytelling), ανεκδοτικό λόγο, ιστορίες της αυτόχθονης κοινότητας, επανιστορήσεις σαιξπηρικών έργων (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Μακβέθ) και θεμάτων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας (Αντιγόνη), προσεγγίσεις διαφυλικών και ομοφυλικών αφηγηματικών οπτικών αλλά και μεταφορές επώνυμων κειμενικών γραφών σε προφορική υπόσταση.

Μια ευρεία ποικιλία διαφορετικών χώρων φιλοξένησε τις 70 φεστιβαλικές δραστηριότητες που εκτυλίσσονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της κάθε ημέρας. Εκτός από τους πανεπιστημιακούς χώρους των ημερίδων προβληματισμού, δυναμική υπήρξε η παρουσία των λεγόμενων «Maison de la Culture» (Σπίτι του Πολιτισμού-έντεκα τέτοια από τα συνολικά είκοσι υπάρχοντα), όπου η πρωτοβουλία μιας πρότερης αυτοδιοικητικής αρχής έφερε την αξιοποίηση παλιών παροπλισμένων δημοσίων κτηρίων μέσα από τη λειτουργική τους μεταμόρφωση σε εστίες πολιτισμού (επάνω χώρος βιβλιοθήκης και πληροφόρησης και κάτω χώρος για παραστασιακές ανάγκες με πλήρη εξοπλισμό κλπ). Ανάμεσα στους χώρους πρέπει να αναφέρουμε οκτώ βιβλιοθήκες όλων των χαρακτήρων (δημοτικές, πανεπιστημιακές, δημόσιες, εθνοτικές), τρία μουσεία, τέσσερα θέατρα, οκτώ χώρους ψυχαγωγίας (μπαρ, καφετέριες, μουσικοί χώροι), τέσσερις πολυχώρους-Κέντρα Τεχνών και δύο χώρους με θρησκευτικό χαρακτήρα (εκκλησία και συναγωγή). Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως οι συμμετέχοντες αφηγητές ξεπέρασαν τους πενήντα-συνολικά 75 καλλιτέχνες με κυριαρχία των γαλ-λόφωνων αλλά με πλούσια παρουσία από διαφορετικούς τόπους καταγωγής (Βέλγιο, Καραϊβική-Μαρτινίκα, Τυνησία, Μαλί, Γαλλία, Καταλονία, Καναδάς, Αίγυπτος και με ελληνική συμμετοχή-Δημήτρης Β. Προύσαλης-στο αγγλόφωνο άνοιγμα των εκδηλώσεων) και με ιερά «τέρατα» της αφήγησης τον Mike Burns από το Κεμπέκ με ιρλανδικές ρίζες (60 χρόνια αφηγητής!) τον Καναδό με ουκρανικές ρίζες Dan Yashi-nsky (40 χρόνια αφηγητής), τον εξαιρετικό Άγγλο TUUP με καταγωγή από τη Βρετανική Γουιάνα-από τους πρωτοπόρους της αναβίωσης της αφήγησης στο βρετανικό χώρο με αφηγηματική παρουσία από το 1981- και την ενδιαφέρουσα Αιγύπτια Chirine El Ansary.

Χαρακτηριστικό του φεστιβάλ ήταν το γεγονός της πολλαπλής αφηγηματικής παρουσίας των επαγγελματιών αφηγητών, οι οποίοι παρουσίασαν ανά ημέρα διαφορετικό προτεινόμενο ρεπερτόριο της δουλειάς τους, κάτι που δεν συνηθίζεται γενικά στα λιγοστά ελληνικά φεστιβάλ αφήγησης. Επίσης πρέπει να τονιστεί η πολυπληθής παρουσία καλλιτεχνικών διευθυντών από φεστιβάλ κυρίως του γαλλόφωνου χώρου με πολυετή διαδρομή και εμπειρία στις διοργανώσεις του είδους (Πχ Φεστιβάλ Αφήγησης της Grenoble 40 χρόνια διοργάνωσης, της Uzege 25 χρόνια παρουσίας), ενώ μερικοί ήταν παρόντες με τη συνοδεία των οικονομικών τους υπευθύνων καθώς οι γαλλόφωνοι επαγγελματίες αφηγητές είχαν την ευκαιρία να προωθήσουν τις προτεινόμενες αφηγηματικές τους παραστάσεις για επερχόμενες μελλοντικές συνεργασίες, κάτι δηλαδή σαν αφηγηματικός δειγματισμός. Ο επαγγελματισμός ήταν στο έπακρο, αφού υπήρξε εμφανής η παρουσία ατζέντηδων των αφηγητών που συνομιλούσαν με ενδιαφερόμενους εκπροσώπους φεστιβάλ προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία.

Παρόντες ήταν ακόμη εκπρόσωποι από Κέντρα Αφήγησης της Γαλλίας, από πολιτιστικούς χώρους με αφηγηματική κινητικότητα, από διαδικτυακά ιστολόγια και ανάλογα περιοδικά, ενώσεις αφηγητών, ενώ δεν έλειψαν καλλιτεχνικοί διευθυντές φεστιβάλ του Καναδά αλλά και του Βελγίου, της Γαλλίας, της Καραϊβικής, της Ισπανίας και από το Πήλιο καθώς και εθελοντές από ευρωπαϊκά φεστιβάλ που μέσω προγραμμάτων συνεργασίας της γαλλοφωνίας έκαναν αισθητή την παρουσία τους.

Από την αφήγηση σε σχολείο της ελληνικής κοινότητας

Οι συναντήσεις με ανθρώπους που κινούνται σε όμορους χώρους ενδιαφέροντος σε επίπεδο οργανωτικό πολυήμερων εκδηλώσεων, αποτελούν μια ευκαιρία για ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και απόψεων.  Δρομολογείται έτσι το άνοιγμα διαλόγου πάνω σε κοινούς προβληματισμούς, μια γόνιμη διαδικασία αναστοχασμού και προτάσεων πάνω στη βιωμένη πορεία, με πολύτιμο στοιχείο τη διαπίστωση ετεροπροσδιοριστικά των ποιοτικών και ποσοτικών παραγόντων που χαρακτηρίζουν την πιθανή προσέγγιση ή απόσταση των διοργανώσεων οι οποίες ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο. Ένα βασικό στοιχείο διαφοροποίησης πχ είναι η οικονομική επιχορήγηση του καναδικού υπουργείου πολιτισμού και των ανάλογων φορέων που επέτρεψε στους παρισταμένους καλεσμένους εκπροσώπους από την Ευρώπη να παραστούν με όλα τα έξοδα μετακίνησης, διαμονής και διατροφής καλυμμένα από την οργανωτική επιτροπή του φεστιβάλ αφήγησης του Μόντρεαλ. Όλες οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε δημόσιους χώρους είχαν ελεύθερη είσοδο πλην των ιδιωτικών ψυχαγωγικών χώρων όπου υπήρχε αντίτιμο εισόδου.

Ο Δημήτρης Β. Προύσαλης εκπροσωπώντας ως καλλιτεχνικός διευθυντής το Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» μετέφερε την 8χρονη εμπειρία του εν λόγω φεστιβάλ αλλά και της διοργάνωσης του Φεστιβάλ Αφήγησης «Αθήνα… μια πόλη παραμύθια», που έκλεισε με επιτυχία την πέμπτη του διοργάνωση του 2018 με τη συνεργασία του Δήμου Αθηναίων-ΟΠΑΝΔΑ ενώ είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί τα σχολεία της ελληνικής κοινότητας του Μόντρεαλ και να αφηγηθεί σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες μεταφέροντας την άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά πέρα από τις ακτές του Ατλαντικού.

 *Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται εδώ είναι οι ίδιες που χρησιμοποιήθηκαν από το άνω περιοδικό