Σεφαραδίτικα παραμύθια στη Θεσσαλονίκη

Παρουσίαση Βιβλίου
Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου 2014
Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
Ώρα 7.00 μμ

Σεφαραδίτικα παραμύθια  των Βαλκανίων

Cynthia Crews-Άννα Αγγελοπούλου

Μικρή Κριτική Παρουσίαση

Οι εκδόσεις ΑΠΟΠΕΙΡΑ συνεπείς  στο ετήσιο ραντεβού τους με τις προφορικές παραμυθιακές παραδόσεις των λαών κυκλοφορούν για το 2013 την πολύτιμη συλλογή «Σεφαραδίτικα παραμύθια των Βαλκανίων» της Cynthia Crews σε επιμέλεια της Άννας Αγγελοπούλου. Εμπλουτίζουν έτσι  τη γνωστή σειρά «Του κόσμου τα παραμύθια» με τον 31^ο τόμο, διανύοντας αισίως τον εικοστό χρόνο -από το 1994- της αδιάλειπτης εκδοτικής συνεισφοράς και συμβολής στη γνωριμία του ελληνικού παραμυθόφιλου αναγνωστικού κοινού αλλά και των αφηγητών με τον παραμυθιακό λόγο ως οικουμενικού τόπου συνάντησης, ανεξάντλητου δι-αλόγου, γόνιμης αλληλεπίδρασης αλλά και εθνικής ταυτοτικής ιδιαιτερότητας.

        Ο παρών τόμος-ο ογκωδέστερος όλης της προαναφερόμενης σειράς- αποτελεί ένα πρωτότυπο και σπάνιο υλικό από μια ζωντανή και πάλλουσα γλώσσα και του πολιτισμικού της πλαισίου στην περίοδο του μεσοπολέμου, λίγο πριν ξεσπάσει ο όλεθρος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου,  όταν στην ευρύτερη βαλκανική χερσόνησο διαβιούσαν οι εβραϊκές κοινότητες που αναζήτησαν νέες πατρίδες καταφυγής μετά την Reconquista στην ιβηρική.

       Το άμεσο επιστημονικό γλωσσικό ενδιαφέρον της φιλολόγου C. Crews για την ισπανοεβραϊκή γλώσσα της προσφυγιάς την έφερε σε επαφή με μια προφορικότητα  πρωτόγνωρης  συνθετικής  λειτουργίας και ποικίλων μορφών έκφρασης του λόγου, από τις οποίες  τα σεφαραδίτικα παραμύθια του βαλκανικού περίγυρου αποτέλεσαν ένα μέρος του υλικού καταγραφής της.  Αποτυπώνουν ένα χαρμάνι ζύμωσης των ισπανοεβραϊκών της εποχής του Θερβάντες -οι Εβραίοι διώχτηκαν στα τέλη του 15^ου αιώνα από την ευρύτερη περιοχή της Ιβηρικής χερσονήσου-με έντονες επιρροές από τον ιβηρικό γενέθλιο τόπο στη συνάντησή τους με στοιχεία της βαλκανικής ενδημίας και της τοπικής αλληλεπίδρασης μιας κατ’ ουσία «κλει-στής» κοινότητας που πορεύτηκε στην περιοχή με αποκλειστική σημαία τη γλώσ-σα των ισπανικών της ριζών.

       Το παραμυθιακό υλικό που περιλαμβάνεται στη συλλογή είναι μια σημαντική παρακαταθήκη του φαντασιακού κόσμου της προπολεμικής προφορικής άυλης παράδοσης των εν λόγω κοινοτήτων που βρήκαν απάγκειο στα Σκόπια, το Σεράγεβο, το Βουκουρέστι, το Μοναστήρι κι εμπλούτισαν τους όμορους πληθυσμούς στη Θεσσαλονίκη.  Αποπνέουν μια ζωντάνια συνύπαρξης διαφορετικών  πολιτισμικών στοιχείων που συνέθεταν την συμβιωτική όσμωση της πρωτύτερης  Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα μισά περίπου- 19 από τα 43 κείμενα-σε εξαιρετική μετάφραση της Σάρα Μπενβενίστε-ανήκουν στην κατηγορία των μαγικών παρα-μυθιών (ATU 300-749) ενώ καταγράφονται  αρκετές παραμυθιακές υποθέσεις  από την κατηγορία των διηγηματικών-νοβελιστικών παραμυθιών (ATU 850-999) και των Ευτράπελων-Ανεκδοτολογικών ιστοριών (ΑΤU 1200-1999).  Μεμονωμένες  είναι οι αντιπροσωπεύσεις από την κατηγορία των Μύθων Ζώων (ATU 1-299) και των Θρησκευτικών παραμυθιών (ATU 750-849) ενώ παρόντες είναι ελάχιστοι συμφυρμοί. Μια δεκάδα περίπου ιστοριών καθρεφτίζουν την ιδιαιτερότη-τα των υποθέσεων της σεφαραδίτικης μυθοπλασίας και ταξινομούνται  με βάση τους ανάλογους εβραιόφωνους καταλόγους κατάταξης ενώ αρκετές εκδίδονται για πρώτη φορά.

       Οι ιστορίες-υποθέσεις της συγκεκριμένης συλλογής συναντώνται στην πλειονότητά τους και στον κόσμο της βαλκανικής και ελληνόφωνης προφορικής παραμυθιακής μυθοπλασίας. Ανάμεσά τους παρατηρούνται μακροσκελείς διηγήσεις-καταγραφές δείγμα της αφηγηματικής ευχέρειας και χαρισματικής δεινότητας των πληροφορητών της Crews. Συμπεριλαμβάνονται ορισμένοι παραμυθιακοί τύποι από τους πιο γνωστούς, όπως δύο υπότυποι του πασίγνωστου «Έρως και ψυχή, της «Κόρης με τα κομμένα χέρια» αλλά και των «Δύο αδερφών» με την επιρροή της Σταχοπούτας. Εξαιρετική η ροή της ιστορίας-διαμάντι «Η φιδοκόρη, η κουλεβρίκα», ενδιαφέρουσα η υπόθεση της «Ντουνιά Γκιουζέλ» και της «Λεπτής σαν το κλαρί της χουρμαδιάς και χλωμής σαν τ’ άχυρο». Άλλες πάλι ξαφνιάζουν με την ανατρεπτικότητα της σκωπτικής τους ατμόσφαιρας όπως το «Τόλμησε να πεις πως δεν είναι η μητέρα σου και θα δεις…»

      Η κατατοπιστικότατη εισαγωγή της Άννας Αγγελοπούλου μαζί με τις σημειώσεις του επίμετρου και τη βιβλιογραφία που παρατίθεται καθιστούν τη συλλογή ένα μοναδικό έργο για τους παραμυθόφιλους και μελετητές.