"Από το στόμα στο χαρτί....και από το χαρτί στο στόμα" Β έκδοση

Συλλογικό έργο

Ά έκδοση Νοέμβριος 2014

Β' έκδοση Σεπτέμβριος 2017

Σελίδες 210

ISBN 978-960-537-201-9

 

Επιμέλεια Έκδοσης, πρόλογος, σημειώσεις

Δημήτρης Β. Προύσαλης

 

Πρόκειται για μια συλλογή 20+1 παραμυθιών και λαϊκών ιστοριών που έγιναν βάση για μυθοπλαστική προσέγγιση και γλωσσικό μετασχηματισμό στη λογική της δημιουργικής συνομιλίας, από 21 παλιότερους, νεότερους και εκκολαπτόμενους αφηγητές. Η συλλογή αποτυπώνει το πέρασμα των λαϊκών παραμυθιακών ιστοριών από το χαρτί της πρώτης-βασικής πηγής προέλευσης στην αφηγηματική διάσταση κρατώντας ισορροπίες και αναδεικνύοντας νέα μέσα σε παλιούς δρόμους.

Συγγράφουν: Β. Αισώπου, Μ. Απειρανθίτου, Μ. Βαλλιάνου, Α. Γιάνκου,

Α. Γεωργίτση, Γ. Καλαμένιος, Α. Καφφέ, Π. Κόκκορης, Α. Κουκουζέλη,

Α. Κοντορούδα, Δ. Μάλλης, Κ. Μουλλά, Ε. Μπούζτου, Δ. Προύσαλης,

 Σ. Σιμοπούλου, Μ. Σιταροπούλου, Λ. Σουγιά, Α. Τζαφέστα,

Λ. Τριαντάρη, Ι. Φώκου, Ε. Χατζάκη

 

Πρόλογος

Η γλώσσα αποτέλεσε πάντα το βασικό μέσο  για την ανθρώπινη επικοινωνία, σε όλες της τις εκφάνσεις:  τον χιουμοριστικό λόγο, την κριτική προσέγγιση, τη σκωπτική διάθεση, τη θεωρητική διατύπωση, την προσωπική αποτίμηση-κατάθεση, την ποιητική έκφραση. Έγινε παράλληλα και όχημα για την δημιουργία στην τέχνη του λόγου, πολλαπλά σημαίνον και σημαινόμενο υλικό, άλλοτε με περιεχόμενο συμβολικό κι άλλοτε μεταφορικό, με αποτύπωση ρεαλιστική αλλά και με πληρότητα ανεξάντλητα φαντασιακή.

Και τα παραμύθια είναι τέτοια γλώσσα, αναπτυγμένη μέσα από την αφήγηση, μεθυστική των εικόνων, προκλητική των συγκινήσεων,  ταξιδιωτική  των ατμοσφαιρών, υποβλητική των χώρων, άμεση των απευθύνσεων, δυνατή των υπαινιγμών, οικεία των συναισθημάτων, ειλικρινής των προθέσεων, σοφή των εμπειριών, ανθρώπινη των νοημάτων, κοινή των ψυχών, συμβουλευτική των συμπεριφορών, συνεκτική των κοινωνιών, πολλαπλή των δημιουργών. Γλώσσα μπόλι μα και γλώσσα παρακαταθήκη που υφαίνεται στο άχρονο και άτοπο, για να αναζητήσει νέες γωνιές ν’ απαγκιάσει σε τόπο άγνωστο και χρόνο απροσδιόριστο, αλλά με τη θέληση ν’ ακουστεί, την επιθυμία να συνεπάρει, την ανάγκη να αγα-πηθεί.                                                                      

Η παρούσα συλλογή χαρακτηρίζεται από μια πρωτοτυπία. Πρόκειται για είκοσι + μία ιστορίες παραμυθιακές αλλά και ευρύτερα ανώνυμα λαϊκές. Αποτέλεσαν τον καρπό μιας σχέσης αλληλεπίδρασης, διαλόγου και δημιουργίας πάνω σε βάση μυθοπλαστική και παρουσιάζονται στη λογική της προσωπικής παραλλαγής και μετάπλασης αλλά και με σεβασμό στο διαχρονικό «σώμα» της υπόθεσης που μας συναντά σε ένα αέναο προφορικό ταξίδι. Με αφετηρία κύρια καταγεγραμμένες ιστορίες-υποθέσεις σε ποικίλες μα έγκυρες πηγές λαϊκού παραμυθιακού λόγου, έγιναν το πεδίο μιας ενδιαφέρουσας «συνομιλίας» με διάθεση και ανάγκη παρέμβασης,  ζυμώνοντας ένα νέο χαρμάνι. Η ιδέα προήλθε από μια δημιουργική πορεία επαναπραγμάτευσης  και αφηγηματικής επαναπροσαρμογής των λαϊκών παραμυθιών στα πλαίσια του διετούς εργαστηρίου «Λαϊκό παραμύθι και αφήγηση: «Όταν η Τέχνη του Λόγου συναντά την ανθρώπινη επικοινωνία».

Καθότι ο λαϊκός λόγος χαρακτηρίζεται από την ατέλεια της προφορικής του υπόστασης  και από μια σειρά παραγόντων εσωτερικών και στοιχείων εξωγενών που επιδρούν στη συνδιαμόρφωση των μηνυμάτων στο πλαίσιο που ορίζεται από την αφηγηματική σύμβαση της στιγμής, οι εμπλεκόμενοι στο παρόν αποτέλεσμα κλήθηκαν να παρουσιάσουν μια από τις αγαπημένες τους ιστορίες, σε μορφή υλικού γλωσσικά επεξεργασμένου με παρέμβαση μυθοπλαστική και ανάπτυξη εικονοποιητική. Ταυτόχρονα οι ιστορίες «εμπλουτίστηκαν» με μέρη διαλογικά δίνοντας έμφαση στους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών αλλά και στην ποιότητα των σχέσεων που έρχονταν στην επιφάνεια. Κατά περίπτωση χρωματίστηκαν από ηχητικές εικόνες ζωντανεύοντας την κειμενική γραφή.

Οι περισσότερες από τις ευρισκόμενες  ιστορίες έχουν έναν χαρακτήρα προφορικότητας, αφού αποτέλεσαν υλικό αφηγήσιμο αρχικά, σε μια πορεία μαθητείας μέσω της αφηγηματικής έκθεσης σε πραγματικές συνθήκες. Άλλες πάλι δημιουργήθηκαν ως αποτέλεσμα γλωσσικής άσκησης ανασύνθεσης περιληπτικών αποδόσεων  παραμυθιών  από νεόκοπους εκκολαπτόμενους αφηγητές.  Ορισμένες διαμορφώθηκαν υπό το πρίσμα μιας ολοκληρωμένης  διαδικασίας ωρίμανσης στην προετοιμασία μιας ανάγκης μαθητείας ενώ άλλες αποτέλεσαν δείγμα ολοκληρωμένης δουλειάς από παλιότερα μέλη και φίλους του εργαστηρίου και νυν αφηγητές παρουσιάζοντας μέρος τής -σε πλήρη ανάπτυξη- δημιουργικής ματιάς τους. Αλλού αποτύπωσαν το προσωπικό ύφος του κάθε συνδημιουργού κι αλλού ανέδειξαν άγνωστες δυνατότητες αφού αρκετά «κείμενα» είχαν προέλευση ήδη γλωσσικά και υφολο-γικά επεξεργασμένη κι έπρεπε να ξαναβρούν την πρότερη  «λαϊκότροπη» διάστασή τους ή παρουσίαζαν στοιχεία αυθεντικής λαϊκής ατέλειας που έχριζε παρέμβασης. Για άλλες περιπτώσεις το αποτέλεσμα υπήρξε μια πολλά υποσχόμενη δοκιμασία που η διάρκειά της θα κριθεί στις μελλοντικές αφηγηματικές προετοιμασίες και πρακτικές εφαρμογές. Ανάμεσα στις συμπεριληφθείσες  ιστορίες συγκαταλέγονται και τρεις που προέρχονται από προφορικές πηγές, οι δύο αυτούσια λαϊκές από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον των αναδιηγητών τους, και μία από παράσταση προφορικής αφήγησης.

Όλα τα παραμύθια δουλεύτηκαν με αγάπη, μεράκι και σεβασμό, με γνώμονα το ταξίδι της ιστορίας που μεταφέρει αναλλοίωτα τα μηνύματά της. Μόνο που στο περιβάλλον προφορικότητας του χτες με συνθήκες παράδοσης-παραλαβής άυλες και αόρατες,  παρεμβλήθηκε η γραπτή επεξεργασία του σήμερα, μια βαθειά και αναλυτική διαδικασία αναγκαία και ικανή για να ξαναπροσεγγίσουμε το παλιό χτίζοντας μέσω της σύγχρονης ευκολίας και πρακτικής δημιουργώντας «Παραμύθια από το στόμα στο χαρτί …κι απ’ το χαρτί στο στόμα!» Η πρακτική αυτή έχει μακρά ιστορία στο δυτικό κόσμο. Στην ιβηρική χερσόνησο ο βασκικής καταγωγής Αντόνιο ντε Τρουέμπα ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα δημοσιεύει σε άρθρα και έντυπες θεματικές συλλογές λαϊκά παραμύθια ξαναγραμμένα με έντονη λογοτεχνική ματιά και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη κειμενική έκταση. Στη Γαλλία, τα τελευταία τριάντα σχεδόν χρόνια, ο Ανρί Γκουγκώ  πρωτοπορεί στο είδος, μένοντας όμως-είναι η αλήθεια- κοντά στο σώμα της αρχικής πηγής. Η διαφορά των δύο προαναφερόμενων περιπτώσεων με το παρόν υλικό είναι ότι το τελευταίο υπηρετεί την αφήγηση κι όχι την ανάγνωση γι’ αυτό και οι φόρμες γραφής είναι εγγύτερα στο προφορικό στοιχείο.

Συγκροτώντας έναν άτυπο παραμυθολογικό «χάρτη» μπορούμε να εντοπίσουμε την ειδολογική προέλευση-κατάταξη των υποθέσεων της συλλογής μας. Από τις είκοσι μία  ιστορίες  οι εννιά προέρχονται από τη σημαντικότερη κατηγορία, αυτήν των κατεξοχήν παραμυθιών. Πρόκειται για τα «Μαγικά παραμύθια» (ATU 300-749) «Ο Δεκατρής» , «Ο Γιάν-νης κι ο δράκος», «Το μαγεμένο φόρεμα και η σοφία της ανθρωπότητας», «Η Βατραχίνα», «Το φίδι», «Η Πούλια κι ο Αυγερινός», δύο εκδοχές της «Σταχτοπούτας», και ο «Κουτσοκόκορας». Τρεις  ιστορίες ανήκουν στην κατηγορία των «Νοβελιστικών-Ρεαλιστικών ιστοριών» (ATU 850-999) «Η γνώση του γέρου», «Η κόρη του μπαλωματή», «Το πιο όμορφο λουλούδι» ενώ μία κατατάσσεται στα «Κλιμακωτά-Τυπολογικά παραμύθια» (ATU 2000-2075) «Το λαλί». Οι υπόλοιπες οκτώ ενώ ανήκουν στον ανεξάντλητο κόσμο των ανώνυμων λαϊκών ιστοριών (« Ο Διάβολος και ο ερημίτης», «Το μαργαριτάρι του δράκου», «Ο Καρίμ και το μπαστούνι του», «Το φυλαχτό της Αγάπης», «Τα πιο όμορφα τοπία», «Η ιστορία του Τσατσατατούτου και του Φοίνικα», «Η δύστροπη πριγκίπισσα» και «Το ταξίδι του Γιουβάλ»), ωστόσο η ταυτοτική τους ένταξη επαφίεται σε μελλοντικές συμφωνίες και δρομολογήσεις των ειδικών παραμυθολόγων. Το κειμενικό μέρος ακολουθείται από μια ενδιαφέρουσα παράθεση σχολίων, ανθρωπολογικών και θεωρητικών σημειώσεων που φωτίζουν το «φαίνεσθαι» των υποθέσεων αλλά συνάμα μας αποκαλύπτουν το βαθύτερο «είναι» τους, ακολουθώντας στην πλειοψηφία τους τον διεθνή κατάλογο κατάταξης και ταξινόμησης του λαϊκού παραμυθιακού λόγου.

Τα λαϊκά παραμύθια του κόσμου, κοινή ανάσα των λαών με κατά τόπους διαφοροποιήσεις ανάλογα το πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον όπου δημιουργούνται, ανατρέφονται και απελευθερώνονται προς τέρψη όλων των ηλικιών, εξακολουθούν-ευτυχώς- στον εικοστό πρώτο αιώνα να κινητοποιούν το ζωηρό ενδιαφέρον αρχικά των αφηγητών-αναδιηγητών τους, και  έπειτα των εν δυνάμει ακροατών τους, καθώς κανείς δεν ξέρει, σε ποια χρονική στιγμή, σε ποια περίσταση, σε ποια συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση, ποια ιστορία και για πόσο θα τον συναντήσει προκαλώντας λογής-λογής προσωπικές «αναταράξεις».  

Προσδοκώντας λοιπόν να συμβάλουμε στη δημιουργία τέτοιων «αναταράξεων»  και με πρόθεση να μεγαλώσει ο κύκλος των φίλων των παραμυθιών παραδίδουμε το αποτέλεσμα της συνάντησής μας στους γνωστούς και άγνωστους φίλους του είδους προσδοκώντας  να χαρούν- όπως κι οι εμπλεκόμενοι της παρούσας  έκδοσης- το αποτέλεσμα.

                                                                      Αθήνα Φθινόπωρο 2014

                                                                     Δημήτρης Β. Προύσαλης

                                                      Δάσκαλος και αφηγητής λαϊκών παραμυθιών